Οδηγός σε ένα νοητό αρχείο
Σάμης Ταμπώχ: The Fire Next Time {1994), κολάζ σε καμβά
Πρόκειται για τη δημιουργία μιας βάσης δεδομένων της οποίας η καινοτομία έγκειται στη συγκέντρωση όλων των ακουστικών ή και οπτικών μαρτυριών από έλληνες Εβραίους, επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Οι μαρτυρίες βρίσκονται κατατεθειμένες σε οργανωμένα αρχεία του εξωτερικού και σε ελληνικά αρχεία, καθώς και διάσπαρτες σε ιδιωτικές συλλογές. Η βάση περιλαμβάνει περισσότερες από 800 μαρτυρίες, οι οποίες συλλέχθηκαν σε διαφορετικές εποχές, σε διαφορετικές γλώσσες και τόπους, Ελλάδα, Ευρώπη, Ηνωμένες Πολιτείες, Ισραήλ. Η συλλογή των μαρτυριών με τις φωνές των επιζώντων αποτελεί από μόνη της ένα «ζωντανό μνημείο» της Shoah και διασώζει τον μάρτυρα από την ανωνυμία. Η συστηματική καταγραφή και αποδελτίωσή των μαρτυριών ως ενιαίου σώματος πηγών αποτελεί οδηγό σε ένα «νοητό αρχείο» που προσφέρεται για να αξιοποιηθεί από την επιστημονική κοινότητα.
Η βάση φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα εργαλείο το οποίο θα διευκολύνει τον ερευνητή και την ερευνήτρια να εντοπίσουν και να αποκτήσουν πρόσβαση στο υλικό. Στόχος μας είναι η βάση να τροφοδοτείται διαρκώς από νέο υλικό οπτικοακουστικών μαρτυριών. Για να διευκολυνθεί η έρευνα, η βάση δεδομένων είναι δίγλωσση. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση της βάσης δημιουργούν τις προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν στους ερευνητές και τις ερευνήτριες να έρθουν σε επαφή με το εύρος και το βάθος του διάσπαρτου υλικού και να εστιάσουν σε συγκεκριμένες πλευρές της ναζιστικής γενοκτονίας, αποδίδοντας πρωταρχική βαρύτητα στην ιστορία των θυμάτων. Οι νέες κατευθύνσεις της έρευνας αναδεικνύουν την πολλαπλότητα της εμπειρίας του Ολοκαυτώματος και μέσα από τη χρήση των μαρτυριών τοποθετούν την εμπειρία σε συγκεκριμένα γεωγραφικά και ιστορικά συμφραζόμενα. Επιπλέον, η συγκρότηση του σώματος των μαρτυριών σε διαφορετικές χρονικές στιγμές -από τη δεκαετία του 1950 μέχρι σήμερα- θέτει το ζήτημα της διερεύνησης των πολλαπλών χρονικοτήτων της μνημονικής συγκρότησης της ιστορικής εμπειρίας των Εβραίων της Ευρώπης. Αυτή η πολλαπλότητα της μαρτυρίας και ο πολυδιάστατος χαρακτήρας της αποτυπώνονται στις δυνατότητες αναζήτησης της βάσης δεδομένων από τους χρήστες. Η βάση προσανατολίζει την έρευνα στην ανίχνευση των προσωπικών διαδρομών των επιζώντων, ώστε να συμβάλει στην πολυπρισματική και συστηματική πραγμάτευση των μαρτυριών.
Η τεχνική δομή του αρχείου και του οδηγού σε αυτό αντανακλούν και μεθοδολογικές επιλογές: το «δελτίο της μαρτυρίας» αρνείται τον εκτεταμένο σχολιασμό, ενώ οι «κατηγορίες» στις οποίες καταχωρούνται οι εμπειρίες (εγκλεισμός σε στρατόπεδο, διαφυγή κλπ) δεν επιδιώκουν να «αντικειμενοποιήσουν» τις προσωπικές περιπέτειες αλλά να υποδείξουν διαφορετικές διαδρομές μιας κοινής ιστορίας. Με άλλα λόγια: Μολονότι η ιστορία του διωγμού και της γενοκτονίας είναι γνωστή και παρά το γεγονός ότι η μνημόνευση της Shoah δεν απουσιάζει στο πεδίο της «δημόσιας ιστορίας», οι φωνές των επιζώντων επιμένουν να μας προκαλούν να αναρωτηθούμε τι ακριβώς σημαίνει «γνώση» και «μνήμη» του «γεγονότος». Προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση το πρόγραμμά μας επιδιώκει να προσελκύσει ερευνητικές προσεγγίσεις που θα διευρύνουν και θα εμβαθύνουν στα ερωτήματα της ιστορίας του Ολοκαυτώματος.
Είναι σαφές ότι η ηλεκτρονική βάση δεδομένων που κατασκευάσαμε δεν περιέχει όλες τις προφορικές μαρτυρίες εβραίων από την Ελλάδα οι οποίες έχουν συλλεχθεί από το τέλος του πολέμου έως και σήμερα στην Ευρώπη, την Αμερική και στο Ισραήλ. Κάτι τέτοιο ήταν πρακτικά αδύνατο να πραγματοποιηθεί στο διάστημα ενός μόνον έτους! Απουσιάζει λοιπόν, για παράδειγμα, από τη βάση μας το σώμα των μαρτυριών που διαθέτει το Yad Vashem, απουσιάζουν επίσης μαρτυρίες εβραίων που μεταπολεμικά μετανάστευσαν από την Ελλάδα και πιθανότατα η μαρτυρία τους υπάρχει κατατεθειμένη αλλά όχι σε κάποιο από τα γνωστά μας αρχεία. Επίσης δεν έχουν «κωδικοποιηθεί» όλες οι σημαντικές πληροφορίες που περιέχει κάθε αφήγηση ώστε να διευρυνθούν περαιτέρω οι κατηγορίες του δελτίου της μαρτυρίας. Αυτή τη στιγμή πολλές πληροφορίες είναι καταχωρημένες ως «σημειώσεις». Στους «τεχνικούς περιορισμούς» της βάσης πρέπει να προσθέσουμε ότι το γένος δεν αναφέρεται σε όλες τις γυναίκες και ότι τα διαδοχικά στρατόπεδα στα οποία εκτοπίστηκε ο μάρτυρας δεν αναφέρονται με ακριβή χρονολογική σειρά. Ωστόσο, πιστεύουμε ότι παρόλους τους περιορισμούς σήμερα προσφέρουμε τα θεμέλια για να συμπληρωθεί μελλοντικά η βάση και να αξιοποιηθεί από την έρευνα.
